Ιστολογία Πολφού

Πρόκειται για αγγειοβριθή, χαλαρό συνδετικό ιστό , που βρίσκεται στο εσωτερικό του πολφικού θαλάμου, μετά το τέλος της οδοντογένεσης και περιβάλλεται πλήρως από οδοντίνη.

Εμβρυολογικά προέρχεται από την οδοντική θηλή. Η οδοντική θηλή είναι κύτταρα του εξωμεσεγχύματος, που εισέρχονται και πολλαπλασιάζονται στο εσωτερικό του οργάνου της αδαμαντίνης. Στο στάδιο πολλαπλασιασμού ή κυπελλοειδές ανοίγει η επιθηλιακή κατάδυση, στη βάση της οδοντικής καταβολής, και εισέρχεται το εξωμεσέγχυμα. Την 8η εμβρυϊκή εβδομάδα εμφανίζεται η οδοντική θηλή των τομέων. (Εικ. 1)

Ιστολογικά , στον πολφό των ώριμων δοντιών διακρίνονται 4 ανατομικές περιοχές, από την περιφέρεια προς το κέντρο.
(Εικ. 2, 3)

1. Οδοντινοβλαστική στιβάδα
2. Ακύτταρη ζώνη του Weil
3. Πολυκυτταρική ή κυτταροβριθής ζώνη
4. Κεντρική μοίρα του πολφού ή πολφικό παρέγχυμα.

Εικ. 1. Οδοντικό σπέρμα

Στιβάδες Πολφού

   

Εικ. 2. Ιστολογική εικόνα πολφού στο στο όριο πολφού οδοντίνης.Εικ. 3. Σχεδιαγραμματική απεικόνιση των στιβάδων του πολφού

Οδοντινοβλαστική στιβάδα

Περιλαμβάνει το κυτταρικό σώμα των οδοντινοβλαστών και βρίσκεται σε επαφή με την προοδοντίνη, ενώ μέσα στα οδοντινοσωληνάρια της προoδοντίνης βρίσκεται η οδοντινοβλαστική αποφυάδα. Ιστολογικά εμφανίζονται 3-8 στιβάδες κυττάρων σε πασσαλοειδή διάταξη. Στη μύλη τα κύτταρα έχουν σχήμα ψηλό κυλινδρικό, ενώ στη ρίζα κυβοειδές.

Οδοντινοβλάστες

Εικ. 4. Κυτταρικό σώμα των οδοντινοβλαστών

Κατά την εμβρυϊκή περίοδο προέρχονται από τα εξωμεσεγχυματικά κύτταρα της οδοντικής θηλής, ενώ κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του δοντιού από τα αδιαφοροποίητα μεσεγχυματικά κύτταρα του πολφού. Μετά τη διαφοροποίησή τους δεν πολλαπλασιάζονται.

Το σχήμα τους είναι ψηλό κυλινδρικό (30-40μ κατά την οδοντινογένεση) στο μυλικό πολφό, γίνεται κυβοειδές στη ρίζα και αποπλατυσμένο στο ακρορρίζιο (σαν ινοβλάστες).

Ο πυρήνας τους βρίσκεται στη βάση των κυττάρων, ενώ αν βρεθεί στο εσωτερικό της οδοντίνης μπορεί να είναι αντίδραση του κυττάρου σε κάποιο βλαπτικό ερέθισμα ή εγκλεισμός του πυρήνα κατά την ταχύτατη παραγωγή αντιδραστικής οδοντίνης.

Το κυτταρικό σώμα των οδοντινοβλαστών αποτελείται από 3 ζώνες: Βασική, Κεντρική και Κορυφαία

Το σημείο της οδοντίνης μέχρι το οποίο εκτείνεται η οδοντινοβλαστική αποφυάδα είναι σημείο τριβής μεταξύ των ερευνητών. Παλιότερες έρευνες έχουν δείξει ότι βρίσκεται μόνο στο εσωτερικό τριτημόριο της οδοντίνης. Νεότερες μελέτες όμως έδειξαν ότι καλύπτει όλο το πάχος της οδοντίνης, ενώ τελευταία πιστεύεται ότι δεν φθάνει μέχρι την αδαμαντινο-οδοντινική ένωση, εκτός από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του δοντιού. Κύριο χαρακτηριστικό της η ύπαρξη ενός καλά αναπτυγμένου συστήματος μικροσωληναρίων και μικροϊνιδίων. Παλιότερα ήταν γνωστές ως ίνες του Tomes. ( Εικ. 5)

Εικ. 5. Οδοντινοβλαστικές αποφυάδες στο εσωτερικό των οδοντινοσωληναρίων της προοδοντίνης

Ακύτταρη ζώνη του Weil

Περιλαμβάνει τριχοειδή αγγεία και νευρικές ίνες από το υποοδοντινοβλαστικό πλέγμα (αγγειακό και νευρικό αντίστοιχα).Υπάρχει επίσης μεσεγχυματικό υγρό για τη μεταβίβαση των θρεπτικών ουσιών. Σε ώριμα δόντια, μετά την επίδραση βλαπτικών ερεθισμάτων, ανευρίσκονται κύτταρα άμυνας του πολφού.

Πολυκυτταρική ή κυτταροβριθής ζώνη

Περιλαμβάνει ινοβλάστες, ινοκύτταρα, αδιαφοροποίητα μεσεγχυματικά κύτταρα, λεμφοκύτταρα, πλασματοκύτταρα, καθώς και τριχοειδή και αμύελες νευρικές ίνες.

Σε περίπτωση καταστροφής των οδοντινοβλαστών κύτταρα της κυτταροβριθούς ζώνης, πολλαπλασιάζονται και μετακινούνται προς την οδοντινοβλαστική στιβάδα.

Κεντρική μοίρα του πολφού ή πολφός ή πολφικό παρέγχυμα.

Πρόκειται για χαλαρό συνδετικό ιστό και περιέχει:

1. Ίνες
2. Θεμέλια ουσία
3. Κύτταρα
4. Αγγεία και νεύρα

1) Ίνες

1. Κολλαγόνες ίνες, που παράγονται από τις ινοβλάστες και αποτελούνται από ινίδια, τα οποία αποτελούνται από μόρια τροποκολλαγόνου. Κάθε μόριο αποτελείται από 3 πολυπεπτιδικές αλυσίδες, 1000 αμινοξέων, με κυριότερα την προλίνη, τη γλυκίνη και την υδροξυπρολίνη. Ο κυριότερος τύπος κολλαγόνου στον πολφό είναι το κολλαγόνο ΙΙΙ . Ίνες βρίσκονται διάχυτες γύρω από μεγάλα αγγεία και σε δεσμίδες γύρω από νευρικές ίνες.

2. Δικτυωτές ίνες, που αποτελούνται από ινίδια φιμπρονεκτίνης. Ουσιαστικά πρόκεινται για ανώριμες κολλαγόνες ίνες, που έχουν την ιδιότητα να απορροφούν άργυρο, για το λόγο αυτό είναι γνωστές και ως αργυρόφιλες ίνες, και διακρίνονται έτσι ιστολογικά από τις ώριμες κολλαγόνες ίνες. Ίνες του Van Korff : Πυκνές αργυρόφιλες ίνες που εμφανίζονται κατά την έναρξη της οδοντινογένεσης και εκτείνονται από την υποοδοντινική στιβάδα μέχρι την προοδοντίνη.

3. Ελαστικές ίνες, αποτελούνται από ινίδια οξυταλάνης και ανευρίσκονται στα τοιχώματα μεγάλων αγγείων.

2) Θεμέλια ουσία

Είναι ένα πλέγμα κολλαγόνων ινών μέσα σε ένα ζελατινώδες υγρό. Πρόκειται για ένα άμορφο κολλοειδές διάλυμα , που περιέχει

• Γλυκοζαμινογλυκάνες
• Πρωτεογλυκάνες
• Γλυκοπρωτεΐνες
• Πρωτεΐνες ορού πλάσματος (Σφαιρίνες και λευκωματίνες).

Λειτουργία θεμέλιας ουσίας.

• Περιβάλλει και συγκρατεί τα κύτταρα
• Βοηθά τη λειτουργία των κυττάρων
• Διατηρεί τη ζωτικότητα των κυττάρων

Τα μακρομόρια π.χ. υαλουρονικό οξύ, που περιέχει μπορούν να προσροφούν νερό και να αυξάνουν σε όγκο, προστατεύοντας έτσι στο στάδιο της φλεγμονής, την αιματική κυκλοφορία. Αύξηση επομένως της ενδοπολφικής πίεσης σε ένα σημείο δε σημαίνει αναγκαστικά και αύξηση της πίεσης σε γειτονικές περιοχές.

3) Κύτταρα

1. Ινοβλάστες. Πρόκειται για τα πολυπληθέστερα κύτταρα του πολφού. Βρίσκονται στην κυτταροβριθή ζώνη και τη κεντρική μοίρα του πολφού. Υπάρχουν σε αδιαφοροποίητη μορφή το μεγαλύτερο διάστημα. Παράγουν κολλαγόνο τύπου ΙΙΙ και ρόλος τους είναι η σύνδεση και διατήρηση της μεσοκυττάριας ουσίας του πολφού. Με την πάροδο της ηλικίας του ατόμου μειώνονται σε αριθμό.

Εικ. 6. Ινοβλάστες διάσπαρτες στο πολφικό παρέγχυμα

2. Αμυντικά κύτταρα (Ιστιοκύτταρα ή μακροφάγα, λεμφοκύτταρα, πλασματοκύτταρα, ηωσινόφιλα, μαστοκύτταρα). Προέρχονται από το αίμα ή από διαφοροποίηση των πολφικών κυττάρων και ανευρίσκονται στον πολφό μόνο όταν υπάρχει φλεγμονή.

3. Αδιαφοροποίητα μεσεγχυματικά κύτταρα. Είναι η πηγή προέλευσης όλων των κυττάρων του πολφού. Διαφοροποιούνται κυρίως σε οδοντινοβλάστες και ινοβλάστες σε αναλογία 3/7.

4) Αγγείωση του πολφού.

Τα αγγεία του πολφού είναι προσαγωγά (αρτηρίες) και απαγωγά (φλέβες) και προέρχονται από την άνω και κάτω φατνιακή αρτηρία. Από το ακρορριζικό τρήμα εισέρχονται στον πολφικό θάλαμο αρτηριόλια (Εικ. 7), τα οποία πορεύονται στο ριζικό σωλήνα και δίνουν περιορισμένους κλάδους για την αιμάτωση του ριζικού πολφού, εισέρχονται στο μυλικό πολφό και διακλαδίζονται, σχηματίζοντας έτσι ένα εκτεταμένο τριχοειδικό πλέγμα στην κυτταροβριθή και στην ακύτταρη ζώνη, που ονομάζεταιυποοδοντινοβλαστικό αγγειακό πλέγμα. Μικρότερα αγγεία μπορούν να εισέλθουν στον πολφό από παράπλευρους ριζικούς σωλήνες. Σε υπεραιμικό πολφό διακρίνονται καιμεσοοδοντινοβλαστικοί κλάδοι .

Εικ. 7. Κεντρικό αρτηριακό στέλεχος του πολφού

Στη συνέχεια γίνεται αναστόμωση με τα φλεβίδια, που μεταπίπτουν στις φλέβες και απάγεται έτσι το αίμα από το ακρορριζικό τρήμα. (Αρτηρίες-Αρτηρίδια-Μεταρτηρίδια ή Προτριχοειδή-Τριχοειδή-Φλεβίδια-Φλέβες) (Εικ. 8)

Εικ. 8. Σχεδιαγραμματική απεικόνιση του αρτηριακού, φλεβικού και λεμφαγγειακού δικτύου του πολφού

Λεμφαγγεία

Πρόκειται για τριχοειδή αγγεία που βρίσκονται στην ακύτταρη ζώνη του Weil. Εξέρχονται όπως και τα απαγωγά αγγεία του πολφού από το κύριο ακρορριζικό τρήμα και τους παράπλευρους ριζικούς σωλήνες. (Εικ. 8)

5) Νεύρα του πολφού.

Το τελευταίο στοιχείο που εμφανίζεται κατά τη διάπλαση του πολφού είναι τα νεύρα. Το πλέγμα των νευρικών ινών εμφανίζεται μετά την ανατολή των δοντιών και ολοκληρώνεται μετά την επαφή με τους ανταγωνιστές.

Προέρχονται είτε από κλάδους του τριδύμου νεύρου και είναι υπεύθυνα για την αίσθηση (αισθητικές ίνες) στον πολφό και από το πρόσθιο αυχενικό γάγγλιο που παρέχει συμπαθητικές νευρικές ίνες που παίζουν ρόλο στην αιματική κυκλοφορία.

Οι αισθητικές ίνες διακρίνονται σε εμμύελες και αμύελες νευρικές ίνες (Εικ. 9,10).

Οι εμμύελες νευρικές ίνες είναι τύπου Αδ και Αβ και είναι υπεύθυνες για την αίσθηση του οξέος και διαπεραστικού πόνου ενώ οι αμύελες νευρικές ίνες είναι τύπου C και είναι υπεύθυνες για τον αμβλύ και ήπιο πόνο.

  

Εικ. 9. Δέσμη νευρικών ινών. Εικ. 10. Διάσπαρτες νευρικές ίνες στην πολυκυτταρική ζώνη του πολφού

Από το ακρορριζικό τρήμα εισέρχονται νευρικές ίνες, οι οποίες συνεχίζουν στο ριζικό πολφό και διακλαδίζονται στο ύψος του αυχένα του δοντιού και προς τη μύλη, σχηματίζοντας το υποοδοντινοβλαστικό νευρικό πλέγμα (Raschow), δίνουν κάποιες ελεύθερες νευρικές ίνες μεταξύ των οδοντινοβλαστών.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΦΟΥ

1. Πλάση (Οδοντίνη)
2. Αίσθηση (Πόνος, δεν υπάρχουν ιδιοδεκτικά όργανα του πόνου στον πολφό)
3. Θρέψη (Αγγειακό δίκτυο)
4. Άμυνα (Αμυντικά κύτταρα)

Ιστολογική εικόνα πολφού μεγάλης ηλικίας.

1. Μείωση του κυτταρικού πληθυσμού με ταυτόχρονη αύξηση των κολλαγόνων ινών. Διακρίνονται οδοντινοβλάστες με κενοτόπια, ινοβλάστες μειωμένες σε όγκο και αριθμό, μείωση των αμετάπλαστων μεσεγχυματικών κυττάρων).
2. Ελάττωση του αριθμού και της ποιότητας των αγγείων και των νεύρων, λόγω αρτηριοσκλήρυνσης, εξαιτίας της πάχυνσης του έσω χιτώνα των αγγείων λόγω εναπόθεσης αλάτων.
3. Ενασβεστίωση της πολφικής κοιλότητας και ύπαρξη πολφολίθων μέσα στη μάζα του.

Πολφόλιθος είναι μια εστία από εκφυλισμένα και νεκρωμένα κύτταρα με εναπόθεση αλάτων. (Εικ. 11,12,13,14,15)

     

Εικ. 11,12,13 Ακτινογραφική, κλινική και ιστολογική εικόνα πολφόλιθου

  

Εικ. 14,15. Πολφόλιθος μαζί με κομμάτια πολφικού ιστού

  

Εικ. 16. Ιστολογική εικόνα πολφού μετά από επίδραση τερηδόνας. Παρατηρείται εναπόθεση δευτερογενούς οδοντίνης. Εικ. 17. Σε μεγέθυνση η προηγούμενη ιστολογική εικόνα. Παρατηρείται κενοτοπιώδης εκφύλιση του πολφού και φλεγμονώδη κύτταρα

Ιστολογική εικόνα πολφού μετά από επίδραση κάποιου ερεθίσματος.

1. Παραγωγή δευτερογενούς οδοντίνης (Ισχυρό ερέθισμα προκαλεί βλάβη των οδοντινοβλαστών, με αποτέλεσμα αδιαφοροποίητα μεσεγχυματικά κύτταρα να διαφοροποιούνται σε οδοντινοβλάστες που παράγουν ανώμαλη οδοντίνη)
2. Ισχυρό ερέθισμα προκαλεί αύξηση της προοδοντίνης με ανώμαλα διαταγμένα οδοντινοσωληνάρια.
3. Διαταραχές στη οδοντινοβλαστική στιβάδα (Μείωση του πάχους της στιβάδας, μετατόπιση των πυρήνων, κυρίως λόγω θερμότητας και πίεσης)
4. Αγγειακές διαταραχές (Οίδημα και υπεραιμία)

ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑ ΠΟΛΦΟΥ

  

Εικ. 18. Κλινική εικόνα αιμορραγίας πολφού μετά από παρασκευή του δοντιού για τοποθέτηση στεφάνης. Εικ. 19. Ιστολογική εικόνα αιμορραγίας πολφού. Παρατηρείται είσοδος των ερυθρών αιμοσφαιρίων στα οδοντινοσωληνάρια

Βιβλιογραφία

1. Τζιαφάς Δ.: Βιολογία των οδοντικών ιστών. Ανάπτυξη, δομή και λειτουργία. University Studio Press, 1999. Κεφ.4, Σελ:75-97.
2. Inoki R, Kudo T, Olgart LM: Dynamic aspects of dental pulp. Molecular biology, pharmacology and pathophysiology. Chapman and Hall, 1990
3. Seltzer and Bender’s Dental Pulp. Author(s)/Editor(s): Hargreaves, Kenneth M., and Goodis, Harold E. 4th ed. Chicago: Quintessence Publishing Co, Inc., 2002
4. Τζαμουράνης Σ.Αν. Ιστολογία και Εμβρυολογία των οδοντικών και περιοδοντικών ιστών. Επιστημονικές εκδόσεις Παρισιάνος, Αθήνα 1995.

Κερεζούδης Νικόλαος, Επικ. Καθηγητής Ενδοδοντίας

Μέλιου Ελένη, Υποψήφια Διδάκτωρ Βιολογίας Στόματος

Εργαστήριο Ενδοδοντίας

Οδοντιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

Τελευταία αναθεώρηση : 1/1/2006

Πηγή:panacea.med.uoa.gr